Propolisi eski yunanlar keşfetmiş ve antibiyotik olarak kullanmışlardır. Kelime anlamı Yunancada pro (ön) polis(şehir) den gelmiştir. Arılar kovanlarının delikleri kapamak için kovanın altına, deliklere ve giriş kısmına yapıştırırlar. Arılar çiçeklerden ve tomurcuklardan topladıkları koruyucu reçineyi alt çenelerindeki enzimlerle birleştirip işlemden geçirerek arka bacaklarında bulunan polen sepetine eklerler ve bundan sonra oluşan propolisi kovanlarında kullanırlar.
Propolisi eski mısırlılarda fazlaca kullanmışlar hatta mumyalarda bozulmayı önlemek için kullanmışlardır. Propolisin milattan önce 300 lü yıllarda kullanıldığı bilinmektedir.
İşçi arılar tarafından toplanan propolis kovan içinde açıklıkları kapatır. Bu şekilde başka böceklerin kovana girişine engel olurlar. Her kovanda yaklaşık 60-70 bin kadar arı bulunur. Bir o kadarda yavru arı vardır. Kovan içende yaklaşık %40-60 nem ve yaklaşık sıcaklık 34 35 derecedir. Bakteri,virüs ve mantarların çoğalması için ideal bir ortam olmasına rağmen propolisin antimikrobial etkisi sayesinde bu mikroorganizmalar üreyemezler.
Propolis içerik olarak yaklaşık %50 reçine, %30 mum, %10 esansiyel ve aromatik yağlar %5 polen ve gerikalan %5 diğer organik bileşikler ve minerallerden oluşur.
Yapılan araştırmalarla propoliste 180’den fazla bileşik olduğu anlaşılmıştır. Bu çeşitlilik bal arılarının polen topladıkları bitki örtüsündeki çeşitlilikten etkilenmektedir. Tabiki propolisin yapısındaki balmumunda bulunan maddelerde bu çeşitliliğe katkı sağlamaktadır.
Propolis bitki çeşitliliğinden etkilendiği için, her ülkede farklı etkileri olan propolis üretilirken cennet vatanımızın bulunduğu coğrafyada bitki örtüsü çeşitliliğinin fazla olmasında dolayı üretilen propolisler kalitelidir. Türk propolisi antibakteriyel (bakterileri öldürür), hastalık yapan birçok mantara iyi gelir, antioksidan, antikanserojenik, yara iyileştirici, hücre yenileyici, mide ülserine iyi gelici, inflamasyonu azaltıcı etkisi gibi harika özellikleri vardır. Bu etkileri sayesinde fitoterapi uzmanları tarafından sıklıkla önerilen ürünler arasındadır.
Propolis içinde yaklaşık 25 madde baldaki ile benzer yapıdadır. Balın ne kadar faydalı bir gıda olduğunu düşünürsek propolisinde ne kadar muhteşem bir gıda olduğunu anlamış oluruz.
Propolis mangan, kalsiyum, iyot, potasyum, sodyum, bakır, çinko, nikel kadmiyum demir gibi elementler, B1, B2, B6, C, niasin, pantotenik asit ve E vitaminlerinin yanında çok sayıda yağ asidi ve birçok enzim tanımlanmıştır. A vitamini öncüllerinden de zengindir. Yağısında bir çok aminoasit ihtiva eder.
Propolis içinde en önemli farmakolojik aktivite gösteren bileşenler flavonoidlerdir. Bunlar flavon, flavanol, flavanonlardır. İlaç sektöründe bu flavanoidlerin mikroorganizmalar üzerindeki baskılayıcı etkilerinden çokça faydalanılır. Bu saydığım falavonoidlerin çok ilginç bir özelliği ise antibiyotiklerin etki gücünü ve etki serisini arttırmalarıdır.
Kovanlardan toplanan propolis hamdır. İşlemden geçtikten sonra kullanması gerekmektedir. Bunun için en fazla kullanılan madde etanoldür.
Propolis üretimindeki lider ülke Brezilyadır. Bunun yanıda Çin, Arjantin, Uruguay, Şili,Kanada, Japonya’dır. Japonya propolis işlemede ilede gelen ülkelerdendir.
Propolis hücre yenilenme ve onrama özelliğinden dolayı kozmetikte oldukça fazla kullanılmaktadır. Özellikle arı sütü ve E vitamini ile birlikte kullanıldığında cildi çok iyi besler ve temizler. Kozmetik sektörde propolis kremler, losyonlar, şampuanlar, şampuanlar, diş macunu, burun spreyi, sabun, yüz maskeleri içerisinde yer bulmuştur.
İlaç sektöründe ise kalp damar sağlığı, solunum yolu hastalıkları, diş ve cilt problemlerinde, yara yanık tedavilerinde mide problemlerinde, kanser hastalarında , bağışıklık sistemini desteklemede ve sindirim sistemi hastalıklarında kullanılmaktadır.
Propolis kanser tedavisinde kullanılan ilaçların etkisini olumlu etkilediği düşünülmektedir. Bunun yanında kemoterapinin yan etkilerini hafifletmektedir.
Avrupadapropolisin kapsül, tablet, granül, pastil ve sakız şeklinde kullanımı vardır.
Propolis astım, solunum yolu hastalıklarına iyi gelmiştir. Mide ve bağırsak ülserlerinde romatizmal hastalıklarda kullanılmaktadır. Propolisin sakinleştirici etkisi vardır. Uçuğa karşı iyi gelir. Grip iyileşmesini hızlandırır, bazı akciğer kanserlerine iyi gelir. Diş çürümesini durdurur.
Antibiyotik uzun süre kullanılınca kötü bakteriler üzerinde etkisi zayıflar, iyi bakterileri olumsuz etkiler. Propolisin bu şekilde bir etkisi yoktur. Propolis ender bulunun, geniş etki alanına sahip ideal bir antibiyotik gibi değerlendirilebilir.
Gıda sektöründe antioksidan ve antimikrobial etkileri olduğu için koruyucu olarak kullanılmaktadır. Propolis virüslerin, mantarların, bakterilerin üremesine engel olmaktadır. Bu özelliği ile paketleme için uygun özelliktedir.
Hayvanlarda büyümeyi arttırıcı etkisi vardır. Tavuk yemlerine eklendiğinde piliçlerin büyümesinde yaklaşık %20 artış sağlar.
Propolis için standardize olmaması, arıların reçine bulamadıkları dönemde bazen boya, bazen zift kullanmaları, propolisin içeriğinin arıların ürünleri topladıkları bitki çeşitliliğine, yükseltiye, iklime mevsime göre değişmesi nedeniyle standart bir ürün oluşturulamamakta ve patent alınamamaktadır.
Uzm. Dr. Kadir ORTAKÖYLÜ
Çocuk Sağ. ve Hast. Uzmanı
